Chia sẻ tại buổi Toạ đàm "Phát triển bền vững ngành điện – Những vấn đề đặt ra" tổ chức vào sáng ngày 10/09, ông Vũ cho biết EVN có một số chi phí hợp lý, hợp lệ nhưng chưa được hạch toán đủ vào giá bán lẻ điện hiện nay.
Cụ thể, năm 2022-2023 xảy ra xung đột địa chính trị giữa Nga-Ukraine làm cho thị trường năng lượng sơ cấp của thế giới biến động rất mạnh, giá tăng bất thường. Giá than năm 2022 tăng 163% so với 2021; cá biệt tháng 4/2022 tăng đến 411%, từ 138 USD/tấn lên 705 USD/tấn. Mảng khí tăng ít hơn, nhưng cũng ở mức 27.4% so với 2021. Đến năm 2023, mặt bằng giá nhiên liệu được cải thiện, nhưng vẫn cao hơn nhiều so với mặt bằng chung về giá nhiên liệu năm 2021.
Theo Phó Cục trưởng Cục Điện lực, Việt Nam mới chỉ tự chủ được một phần than để sản xuất điện, còn lại tỉ trọng than nhập để chạy các nhà máy điện càng ngày càng cao, lên đến khoảng 40-50%. “Điều này dẫn đến chi phí mua điện của EVN từ các nguồn điện, nhất là từ các nguồn sử dụng năng lượng hóa thạch, bao gồm than, khí và dầu, đều tăng rất lớn”, theo ông Vũ.
Về cơ cấu các nguồn điện, có khoảng 30% sản lượng từ thủy điện; 12% từ các nguồn điện mặt trời và điện gió.
“Mặc dù nguồn điện mặt trời, điện gió có tổng công suất đặt chiếm đến 27-28% công suất đặt của toàn hệ thống điện, nhưng sản lượng chỉ được có 11-12% thôi, bởi vì số giờ phát ít, ban ngày mới phát được điện mặt trời, ban đêm thì không. Điện gió cũng như vậy, mùa gió mới phát được nhiều, mùa ít gió lại không phát được. Các chi phí nhiên liệu đầu vào ảnh hưởng rất lớn đến chi phí giá thành điện năng”, ông nhận định.
Mặt khác, với quy định về giá điện, các chi phí hợp lý, hợp lệ trong cấu thành chi phí đầu vào của EVN sẽ được tính vào giá bán lẻ điện bình quân để điều chỉnh. Tuy nhiên, năm 2022 đã không một lần nào tăng giá điện do nền kinh tế cần thời gian phục hồi sau đại dịch COVID-19; năm 2023 tăng 2 lần, nhưng cũng rất nhỏ giọt và thấp. Đến cuối 2023, EVN phải chịu một khoản thâm hụt chi phí nặng nề.
“Cuối năm 2023, EVN chịu một khoản thâm hụt do chi phí, chúng ta quen gọi là lỗ luỹ kế, đến khoảng 50,000 tỷ. Đó là chưa tính đến khoảng 21,800 tỷ chênh lệch tỷ giá điện mà EVN phải trả cho các đơn vị phát điện theo hợp đồng mua bán điện, tức là do trượt tỉ giá giữa đồng nội tệ VND và các đồng ngoại tệ mà các đơn vị phát điện phải đi vay vốn từ các tổ chức tín dụng nước ngoài để đầu tư vào các nguồn điện và EVN phải có trách nhiệm thanh toán trong hợp đồng mua bán điện.
Điều đó tạo ra thâm hụt giữa doanh thu so với tổng chi phí cấu thành nên giá điện của Tập đoàn Điện lực Việt Nam. Không sớm thì muộn chúng ta phải cho doanh nghiệp hạch toán tính đúng tính đủ vào giá điện, bởi vì EVN cũng không thể chịu được mãi”.
Chia sẻ này nhận được sự đồng tình của Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, người điều phối Tọa đàm. “Chúng ta sử dụng từ "lỗ" thì có thể sẽ hiểu sai. Ở đây là đầu vào chưa được tính, chứ không phải là do quản trị. Tôi nghĩ là những thiếu hụt do quản trị yếu kém, rủi ro thị trường thì nên gọi là lỗ. Còn đây là thâm hụt do chính sách vì mục đích lớn hơn. Thực chất, Chính phủ quyết định như vậy là sáng suốt. Lúc đó nền kinh tế đang rất yếu, thêm giá điện tăng nữa thì khó vực dậy, khó phục hồi được. Nhưng rõ ràng, đầu vào chưa được tính đủ cho EVN".
Ông Trịnh Quốc Vũ, Phó Cục trưởng Cục Điện lực (trái) và Tiến sĩ Nguyễn Sĩ Dũng. Ảnh: VGP/Nhật Bắc
EVN cần tình hình tài chính lành mạnh
Theo ông Trịnh Quốc Vũ, Luật Điện lực năm 2024 quy định rất rõ là giá bán lẻ điện phải phản ánh và điều chỉnh kịp thời theo biến động thực tế của thông số đầu vào, bù đắp chi phí hợp lý, hợp lệ và lợi nhuận hợp lý để bảo toàn phát triển vốn kinh doanh của doanh nghiệp phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội từng thời kỳ và tốc độ thị trường cạnh tranh.
Ngoài ra, Luật số 68 về quản lý đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp cũng có quy định là doanh nghiệp có trách nhiệm bảo toàn và phát triển vốn. “EVN là tập đoàn nhà nước, vốn 100% của Nhà nước thì cũng có trách nhiệm bảo toàn và phát triển vốn của Nhà nước tại doanh nghiệp”, ông nhận định.
Đặc biệt, Nghị quyết 70 của Bộ Chính trị mới được ban hành gần đây đã quy định đẩy mạnh giao quyền tự chủ, tự quyết, tự chịu trách nhiệm của doanh nghiệp, rà soát bổ sung các cơ chế, chính sách đặc thù phù hợp để tạo điều kiện thuận lợi, bảo đảm vốn cho các tập đoàn, doanh nghiệp nhà nước phát triển và khai thác các dự án năng lượng quy mô lớn, quan trọng và cấp bách. Bên cạnh đó, là chấm dứt tình trạng doanh nghiệp nhà nước chậm thanh toán cho các doanh nghiệp tư nhân theo các hợp đồng hoặc các thỏa thuận đã được ký kết.
Ông Vũ cho rằng, EVN đang đứng trước nhiệm vụ lớn khi được Chính phủ giao đầu tư các nguồn điện như nguồn điện hạt nhân Ninh Thuận 1, hay nguồn thủy điện quy mô rất lớn, Thuỷ điện tích năng Bác Ái để điều hòa giữa công suất nguồn, phụ tải, và các nguồn điện gió, nhiệt điện Quảng Trạch. Do vậy, EVN “rất cần tình hình tài chính lành mạnh để có thể tiếp cận và vay vốn, không những ở các tổ chức tín dụng trong nước mà cả quốc tế nữa”, ông chia sẻ.
“Chúng tôi cho rằng, thời điểm hiện nay là thời điểm chúng ta điều chỉnh bổ sung Nghị định số 72 để cho phép EVN hạch toán được các chi phí giá thành điện năng kịp thời, tính đúng, tính đủ trong giá điện phù hợp”.
Hải Âu
